مقدمه

«دامنه نوسان» محدودیتی است که بورس‌ها و نهادهای ناظر برای تغییر قیمت یک سهم در طول یک روز معاملاتی تعیین می‌کنند. این بازه معمولاً به صورت درصدی از قیمت پایانی روز قبل اعلام می‌شود (مثلاً ±۵٪ یا ±۲٪). هدف از اعمال دامنه نوسان، کنترل نوسانات هیجانی، محافظت از سرمایه‌گذاران خرد و ارتقای کارکرد منصفانه بازار است. اما در کنار این فواید، محدودیت قیمت معایبی نیز دارد که لازم است با چشم باز آنها را بشناسیم.

۱. تعریف و انواع دامنه نوسان

• دامنه ثابت: درصد ثابتی که روی همه سهام اعمال می‌شود (مثلاً ±۵٪).

• دامنه شناور: برای نمادهای مختلف بسته به سابقه و شرایط بازار عدد متفاوتی دارد.

• دامنه حقیقی/حقوقی: برخی بورس‌ها برای سهم‌های خاص (مثل بازار پایه یا حق تقدم) مجازاتی خاص یا دامنه محدودتر تعریف می‌کنند.

۲. مزایای دامنه نوسان

1. کنترل هیجان و جلوگیری از رفتار توده‌ای

   • از ترسِ ریزش یا حرصِ صعود ناگهانی جلوگیری می‌کند.

   • فرصت می‌دهد تا اخبار و اطلاعات فاندامنتال پردازش شود نه تصمیمات شتاب‌زده.

2. حفظ ثبات و جلوگیری از نوسانات شدید

   • مانع از ایجاد شکاف‌های بزرگ قیمتی (Gap) در آغاز معاملات روز بعد می‌شود.

   • از ورود شوک قیمتی ناشی از خبرهای دستکاری‌شده یا شایعات جلوگیری می‌کند.

3. حفاظت از سرمایه‌گذاران خرد

   • معامله‌گران کوچک فرصت واکنش و تصمیم‌گیری منطقی در برابر اخبار ناگهانی را پیدا می‌کنند.

   • از زیان سنگینِ لحظه‌ای جلوگیری می‌کند که ممکن است سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای را از بازار بیرون کند.

4. افزایش شفافیت و مهلت بازنگری اطلاعات

   • هنگامی که سهم به حد مجاز نوسان برسد، نماد متوقف و فرصت انتشار توضیحات از سوی ناشر (شرکت) فراهم می‌شود.

   • فاصله توقف باعث کاهش خریدوفروش بر اساس شایعات می‌گردد.

5. هماهنگی با سایر بازارها و ابزارهای پوشش ریسک

   • دامنه نوسان معقول می‌تواند بازار مشتقه (اختیار معامله، آتی) را نیز پایدار نگه دارد.

۳. معایب دامنه نوسان

1. کاهش نقدشوندگی در شرایط هیجانی

   • هنگامی که قیمت به سقف یا کف محدودیت می‌رسد، خرید یا فروش متوقف می‌شود و سفارشات صف می‌نشینند.

   • نقدشوندگی کاهش یافته، سرمایه‌گذارانی که قصد خروج سریع دارند، در صف معطل می‌شوند.

2. شکل‌گیری صف‌های خرید و فروش غیرمنطقی

   • صف‌های طولانی ممکن است خودبه‌خود روند را تشدید کند و رفتار گله‌ای را تقویت نماید.

   • سهام مناسب با صف خرید سنگین، عطش خرید ایجاد کرده و ظرفیت کشش واقعی قیمت را مخدوش می‌کند.

3. تحریف قیمت تعادلی بازار

   • قیمت‌های نهایی که در سقف یا کف بسته می‌شوند، لزوماً منعکس‌کننده ارزش ذاتی سهم نیستند.

   • تحلیلگران تکنیکال و روان‌شناسی بازار از داده‌های قفل‌شده واهمه دارند.

4. جابه‌جایی نوسان به روزهای بعد

   • محدودیت روزانه ممکن است نوسانات شدید را به روزهای آتی منتقل کند؛ یعنی صف سنگین در پایان روز به صف معوقه‌ی روز بعد تبدیل شود.

5. مشکل در بازارهای پرنوسان

   • در شرایط ریزش یا جهش ناگهانی کلیت بازار (مانند بحران‌های مالی)، دامنه نوسان عدد کافی برای کنترل هیجان نیست و معاملات متوقف می‌شوند.

۴. مقایسه با بازار بدون دامنه نوسان

۵. راهکارهای بهینه‌سازی دامنه نوسان

1. دامنه شناور مبتنی بر نقدشوندگی: سهم‌های کم‌نقد دامنه محدودتر، پرنقد دامنه گسترده‌تر.

2. اعمال توقف موقت بدون قفل کامل: وقتی سهم به سقف/کف می‌رسد، چند دقیقه توقف کند (چنددقیقه‌ای)، سپس با دامنه روزانه بازگشایی شود.

3. افزایش شفافیت اطلاعاتی: الزام ناشران به اطلاع‌رسانی آنی هنگام حرکت به سقف یا کف.

4. استفاده از یک مکانیزم Auction Call: برای قیمت‌گذاری عادلانه در شروع بازار و مواقع بازگشایی پس از توقف.

نتیجه‌گیری

دامنه نوسان ابزاری کارآمد برای کنترل هیجان، حفظ ثبات و حمایت از سرمایه‌گذاران است؛ اما در عین حال می‌تواند نقدشوندگی را کاهش داده و قیمت‌های تعادلی را مخدوش کند. با طراحی دامنه شناور، توقف موقت و شفافیت اطلاعاتی بیشتر می‌توان از معایب این مکانیزم کاست و کارکرد بازار را بهبود بخشید. انتخاب دقیق درصد و نوع دامنه، هماهنگ با شرایط بازار، مهم‌ترین عامل اثربخشی این ابزار است.